Ustawa o substancjach zubożających warstwę ozonową oraz o niektórych fluorowanych gazach cieplarnianych - F gazy

W Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, z dnia 25 czerwca 2015 roku, znajduje się ustawa z dnia 15 maja 2015 r. „o substancjach zubożających warstwę ozonową oraz o niektórych fluorowanych gazach cieplarnianych”.

Ustawa, o której w ostatnich tygodniach głośno, o której wszyscy mówią, ale mało kto wie o co w niej tak naprawdę chodzi. Ustawa, która nakłada na podmioty świadczące usługi związane ze stosowaniem substancji zubożających warstwę ozonową, lub fluorowanych gazów cieplarnianych (w praktyce wszystkie serwisy samochodowe, które świadczą usługi naprawy i konserwacji układów klimatyzacji), wiele obowiązków (a co za tym idzie, za ich niespełnienie, możliwość nakładania dotkliwych kar), a o której wprowadzeniu w życie mało kto dowiedział się w jasny i rzetelny sposób. 

O co więc to całe zamieszanie?

Celem wprowadzenia niniejszej ustawy, jest regulacja obowiązków podmiotów prowadzących działalność gospodarczą w zakresie produkcji i usług związanych ze stosowaniem substancji zubożających warstwę ozonową lub fluorowanych gazów cieplarnianych, a także z obrotem tymi substancjami i gazami oraz produktami, urządzeniami, systemami ochrony przeciwpożarowej, gaśnicami i systemami klimatyzacji w niektórych pojazdach silnikowych zawierającymi te substancje lub gazy lub od nich uzależnionymi, oraz obowiązki podmiotów użytkujących produkty, urządzenia, systemy ochrony przeciwpożarowej, gaśnice i systemy klimatyzacji w niektórych pojazdach silnikowych, zawierające te substancje lub gazy lub od nich uzależnione. A jak reguluje obowiązki, to reguluje również sankcje za naruszenie powyższych przepisów.

Przekładając to na język bardziej „zjadliwy”, chodzi o to by mieć kontrolę nad ilością wprowadzanych do obiegu substancji zubożających warstwę ozonową, czyli w przypadku instalacji klimatyzacji we współczesnych samochodach – czynnika R134a, oraz prowadzić pewnego rodzaju nadzór nad osobami serwisującymi  układy klimatyzacji zawierające owy czynnik.

Zgodnie z Art. 37.1. ustawy, „Osoba fizyczna wykonująca czynność polegającą na odzysku substancji kontrolowanych lub fluorowanych gazów cieplarnianych z systemów klimatyzacji w niektórych pojazdach silnikowych jest obowiązana do posiadania zaświadczenia o odbytym szkoleniu, o którym mowa w art. 3 rozporządzenia (WE) nr 307/2008 z dnia 2 kwietnia 2008 r.(…)”. 

Problem w tym, że ustawa obowiązuje od zeszłego roku, zaś możliwość zdobycia odpowiedniego zaświadczenia, pojawiła się dopiero na początku 2016 roku. Jednym z pierwszych ośrodków certyfikowanych do przeprowadzania szkoleń z zakresu ustawy o F-gazach, jest np. firma Magneti Marelli Aftermarket. Zaświadczenie takie wydawane jest bezterminowo, jednakże w przypadku prawomocnego skazania osoby je posiadającej za przestępstwo przeciwko środowisku, podlega cofnięciu, również bezterminowemu. Nie warto więc się dać „złapać” na jakiejś głupocie, bo dożywotnio utraci się legalną możliwość pracy z czynnikami chłodniczymi.

Ponadto zgodnie z Art.10.1. ustawy  „Przyjmowania dostaw substancji kontrolowanej lub fluorowanego gazu cieplarnianego (FGC) w celu wykonywania czynności wymagających posiadania certyfikatu dla personelu, o którym mowa w art. 20, lub zaświadczenia o odbytym szkoleniu, o którym mowa w art. 37 ust. 1, może dokonywać przedsiębiorca posiadający certyfikat dla przedsiębiorców odpowiedni do wykonywania przez personel przedsiębiorcy czynności związanych z substancjami kontrolowanymi lub fluorowanymi gazami cieplarnianymi albo − w przypadku czynności serwisowych i naprawczych systemów klimatyzacji w niektórych pojazdach silnikowych – osoba fizyczna posiadająca zaświadczenie o odbytym szkoleniu, o którym mowa w art. 37 ust. 1. Przez przyjęcie dostawy FGC, rozumie się pisemne potwierdzenie przyjęcia pojemników zawierających gaz, na stan magazynowy przedsiębiorcy. Innymi słowy, osoba nieposiadająca zaświadczenia, nie może przyjąć (podpisać się na protokole odbioru) czynnika chłodniczego, jeśli gaz ten zakupiony został w celu świadczenia usług naprawczych, konserwacyjnych i obsługowych, układów klimatyzacji. Art.10.5. ustawy mówi zaś, że osoba fizyczna nie jest w stanie kupić czynnika chłodniczego na swój użytek. Możliwy jest zakup czynnika tylko na fakturę VAT, a sprzedający (choć nie jest to wprost zapisane) powinien żądać okazania przez kupującego zaświadczenia o odbytym szkoleniu. 

To ważniejsze sprawy dotyczące ustawy. Ale nie jedyne.

W Art.39. widnieje zapis o obowiązku przekazywania sprawozdań ze stosowania substancji zubożających warstwę ozonową oraz fluorowanych gazów cieplarnianych. Podmioty prowadzące odzysk, recykling, regenerację, czy zniszczenie SZWO, lub FGC, są zobowiązane do przekazania sprawozdania raz w roku, do dnia 28 lutego, za rok poprzedni. 

Za nieprzekazanie sprawozdania w terminie, grozi kara pieniężna w wysokości 600-3000zł (Art.47.11.). Sprawozdanie takie, składa się na stronie internetowej Instytutu Chemii Przemysłowej, 

gdzie znajduje się odnośnik do Biura OchronyWarstwy Ozonowej i Klimatu (BOWOiK) Czyli, do 28 lutego 2016, powinno się złożyć raport z zakupionego i „użytego” w 2015 roku czynnika R134a. Jak to rzetelnie zrobić, skoro ustawa weszła w życie w połowie zeszłego roku? Czy ujmować (ci co jeszcze tego nie zrobili) w raporcie gazy zakupione i użyte w pierwszej połowie 2015? Tego nikt nie wie…

Art.36.1/2/3, określa zaś obowiązki podmiotów prowadzących działalność związaną z systemami klimatyzacji w niektórych pojazdach silnikowych.  „W przypadku stwierdzenia wycieku substancji kontrolowanej lub fluorowanego gazu cieplarnianego z systemu klimatyzacji w niektórych pojazdach silnikowych w ilości odbiegającej od normalnej podmiot oferujący usługi serwisowe i naprawcze tego systemu klimatyzacji jest obowiązany, przed napełnieniem systemu, dokonać jego naprawy zapewniającej odpowiednie uszczelnienie zapobiegające wyciekom”. Ustawodawca jednoznacznie określa też co należy rozumieć pod pojęciem wycieku. „Wyciek substancji kontrolowanej lub fluorowanego gazu cieplarnianego z systemu klimatyzacji w niektórych pojazdach silnikowych w ilości odbiegającej od normalnej oznacza wyciek substancji kontrolowanej lub fluorowanego gazu cieplarnianego z tego systemu w ilości przekraczającej w skali roku 40 g dla systemu pojedynczego parownika i 60 g dla systemu podwójnego parownika.

Oznacza to ni mniej, ni więcej to, że w rozumieniu tejże ustawy, praktycznie każdy układ klimatyzacji uznać należy jako nieszczelny. Praktyka bowiem mówi, że po roku eksploatacji samochodu (niezależnie czy klima chodzi non-stop, czy używana jest okazjonalnie), zawsze nastąpi jakiś ubytek czynnika chłodniczego (i w 99,9% przypadków większy niż 40/60 gram). Wielu producentów samochodów, stwierdza nawet, że ubytek 10-15% czynnika w skali roku (czyli np. dla układu o pojemności 600 gram - 60-90 gram), jest czymś naturalnym. Różne są poza tym dokładności samych urządzeń do obsługi klimatyzacji, a sami producenci często dopuszczają tolerancję rzędu +-20 gram, przy napełnianiu układu klimatyzacji. 

Tajemnicą poliszynela jest również fakt, że nowe auta opuszczające salon sprzedaży, też napełniane są minimalnymi ilościami płynów, tak by tylko „żadna kontrolka się nie świeciła”. W świetle takich faktów, nie ma więc praktycznie możliwości legalnego, zgodnego z ustawą, serwisowania klimatyzacji w samochodzie, przy wykorzystaniu automatycznego cyklu pracy urządzenia. Nigdy bowiem nie wiadomo, ile maszyna odciągnie gazu z układu, a gdyby było go za mało, przed podaniem właściwej ilości, należy układ uszczelnić (Art. 36.1.). Można niby pisać oświadczenia, że klimatyzacja w aucie nie była serwisowana przez „x” lat (czyli jest możliwy ubytek x*40 gram czynnika), ale to już trzeba by do tego zatrudnić w serwisie sekretarkę z dobrą i długą pamięcią…

Mógłby ktoś spytać, skąd wzięły się te (abstrakcyjne) liczby – 40 i 60 gram/rok. Otóż zaczerpnięto je z Dyrektywy 2006/40/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 17 maja 2006 r. dotyczącej emisji z systemów klimatyzacji w pojazdach silnikowych, gdzie w Artykule 5.2. czytamy, że ze skutkiem (…) od dnia 1 stycznia 2007 r. (…), Państwa Członkowskie zaprzestają przyznawania homologacji typu WE lub krajowej homologacji typu w odniesieniu do typu pojazdu wyposażonego w system klimatyzacji, zaprojektowany w taki sposób, aby zawierał fluorowane gazy cieplarniane o współczynniku ocieplenia globalnego wyższym niż 150 (R134a ma GWP=1340, czyli prawie 9-krotnie przekracza normę), o ile wskaźnik wycieku z tego systemu nie przekroczy 40 gramów fluorowanych gazów cieplarnianych rocznie dla systemu pojedynczego parownika lub 60 gramów rocznie dla systemu podwójnego parownika.

Po naszemu – auta homologowane po 1 stycznia 2007, miały mieć bardziej szczelne układy klimatyzacji, by zapobiec niekontrolowanemu przedostawaniu się gazów cieplarnianych do atmosfery. Cel szczytny, nie da się ukryć, że miało to sens. Niestety ktoś w Polsce, bez zrozumienia tematu, skopiował „jakieś liczby”, napisał coś „w ustawowym języku” i nieświadomie (oby) powstał bubel. Bo w naszej ustawie nie ma słowa o tym, że auta sprzed 1 stycznia 2007, mogą, a w zasadzie mają, mniej szczelne układy klimatyzacji i w nich ubytki roczne czynnika chłodniczego mają prawo być zauważalnie większe.  

Wspomniane wcześniej zostały kategorie samochodów, do obsługi których wymagane jest posiadanie zaświadczenia. Pod pojęciem „niektórych pojazdów silnikowych” (Art.2.6.) kryją się pojazdy samochodowe (…) kategorii M1 oraz kategorii N1 o masie odniesienia nieprzekraczającej 1305 kg, przy czym przez masę odniesienia należy rozumieć masę własną pojazdu powiększoną o 100 kg. M1, to pojazdy mające nie więcej niż osiem miejsc siedzących poza miejscem siedzącym kierowcy, N1 to pojazdy zaprojektowane i przeznaczone głównie do przewozu ładunków, o masie maksymalnej nieprzekraczającej 3,5 tony. Kto już widzi w tym zapisie kolejny bubel?

Odpowiem na przykładzie. Weźmy dwa Fiaty Ducato. Jeden w wersji Panorama, drugi „plandeka”. Obydwa z klimatyzacją. Co istotne dwustrefowa Panorama, ma więcej czynnika chłodniczego, niż jednostrefowa „plandeka”. Które z tych aut można obsłużyć, posiadając zaświadczenie? Tylko Panoramę. Bo masa odniesienia „plandeki” przekracza 1305 kg, więc wykracza poza klasyfikację „niektórych pojazdów silnikowych”. Do obsługi tego auta potrzebny jest już certyfikat. Podobnie rzecz ma się z obsługą ciężarówek. Pojemności układów klimatyzacji w samochodach ciężarowych z reguły nie przekraczają 1000-1500 gram (czyli spokojnie mieszczą się w zakresie do 3kg czynnika), ale niestety masa pojazdu jest znacznie poza zakresem masy odniesienia, wiec do ich obsługi również konieczny jest certyfikat. O autobusach nawet nie wspominam, bo to „jeżdżące urządzenia chłodnicze”, o pojemnościach układów klimatyzacji rządu 10-20kg, i do ich obsługi konieczny jest certyfikat.    

Po co w ogóle to całe zamieszanie? 

- po pierwsze primo - ekologia

- po drugie primo - regulacja rynku obrotu czynnikami chłodniczymi

- po trzecie primo, primo ultimo - kolejna możliwość ściągnięcia kasy z podatników...

A tak bardziej serio, chodzi o redukcję wykorzystania czynników chłodniczych o współczynniku globalnego ocieplenia GWP>150. 

W motoryzacji takim czynnikiem jest R134a, który został zastąpiony czynnikiem R1234yf, który ma wręcz doskonały współczynnik GWP=4. Czyli jest "przyjazny" warstwie ozonowej. Ale duuużo mniej przyjazny człowiekowi. O czym wielu pewnie słyszało (m.in. temperatura zapłonu to tylko 405 st.C), ale to materiał na zupełnie inną historię...